Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag doet vandaag een baanbrekende uitspraak over
de juridische plichten van staten in de strijd tegen klimaatverandering. Hoewel de zogeheten
adviserende opinie niet juridisch bindend is, wordt verwacht dat deze een aanzienlijke impact zal
hebben op internationale klimaatmaatregelen en toekomstige rechtszaken wereldwijd.
Klimaat en internationaal recht
Het Hof boog zich over twee kernvragen die de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties
vorig jaar voorlegde:
- Welke verplichtingen hebben landen op basis van internationaal recht om het klimaat te
beschermen tegen schadelijke broeikasgasemissies? - Wat zijn de juridische consequenties voor landen die bijdragen aan schade aan het
wereldwijde klimaatsysteem?
Volgens Payam Akhavan, hoogleraar internationaal recht en juridisch vertegenwoordiger van
kleine eilandstaten tijdens de zitting in december, is deze opinie mogelijk “de meest ingrijpende
in de geschiedenis van het Hof”. Hij noemt het een cruciaal moment om “internationale
verplichtingen te verduidelijken en catastrofale schade voor de mensheid af te wenden”.
Rijke versus kwetsbare landen
Meer dan honderd staten en internationale organisaties leverden input aan het Hof. Rijkere
landen pleitten voor het gebruik van bestaande — grotendeels vrijwillige — verdragen zoals het
Klimaatakkoord van Parijs als richtlijn. Ontwikkelingslanden en bedreigde eilandstaten gingen
echter verder: zij willen bindende verplichtingen én financiële compensatie van grote uitstoters.
Het Klimaatakkoord van Parijs, opgesteld in 2015, heeft als doel de wereldwijde
temperatuurstijging te beperken tot 1,5 graden Celsius. Toch tonen recente VN-rapporten aan dat
de huidige emissiekoers leidt tot een opwarming van meer dan 3 graden tegen het einde van deze
eeuw — met mogelijk rampzalige gevolgen.
Toename van klimaatrechtszaken
Tegelijk groeit het aantal klimaatzaken wereldwijd explosief. Volgens het Grantham Research
Institute zijn er inmiddels bijna 3.000 klimaatgerelateerde rechtszaken aangespannen in meer dan
60 landen. De uitkomsten lopen uiteen: zo verloor een Peruaanse boer onlangs zijn zaak tegen
het Duitse energiebedrijf RWE, maar klimaatexperts zien de zaak als een juridisch precedent
voor toekomstige procedures.
Niet bindend, maar wel gezaghebbend
Hoewel het ICJ-advies formeel niet bindend is, geldt het volgens juristen als een gezaghebbende
interpretatie van bestaande verdragen en internationaal gewoonterecht. “Het Hof past bestaand
bindend internationaal recht toe, waar landen zelf mee hebben ingestemd,” verklaart juriste Joie Chowdhury van het Center for International Environmental Law. “Rechters wereldwijd zullen
zich op dit oordeel beroepen.”
Mijlpaal voor klimaatrechtvaardigheid
Klimaatactivisten en juristen zien de uitspraak als een potentieel keerpunt. De Fijische jurist
Vishal Prasad, betrokken bij de lobby van Vanuatu om deze zaak op de agenda te krijgen, stelt:
“Het Hof kan duidelijk maken dat klimaatpassiviteit — vooral door grote vervuilers — niet
alleen immoreel is, maar ook een schending van internationaal recht.”
Eerder deze maand kwam ook het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens tot een
vergelijkbare conclusie: staten hebben een juridische plicht om samen te werken in de aanpak
van klimaatverandering.