EBS Kerstmis is de viering van de geboorte van Jezus Christus, de verlosser der mensheid. Deze geboorte markeert de menswording van God. Kerstmis is dus het feest van de incarnatie van God de Zoon. Als cultureel verschijnsel is Kerst de gekerstende versie van het Winterzonnewendefeest.
Christusmis
Het woord kerstmis komt van het Middelnederlandse kerstesmisse. ‘Kerstes’ duidt op Christus en ‘misse’ op mis: ‘Christusmis’ dus. ‘Kerstmis’ verwijst tegenwoordig naar het feest dat in de Christusmis wordt gevierd: dat van de Geboorte van Jezus Christus.
Aankondiging door een engel
De Bijbel vertelt dat Jezus Christus in Bethlehem geboren werd uit de Maagd Maria. Maria wist dat er met haar kind iets bijzonders aan de hand was. Een engel had haar namelijk verkondigd dat zij de moeder zou worden van de lang verwachte Messias, Gods Zoon. De aankondiging door de engel, ook wel Annunciatie genoemd, was eeuwenlang een geliefd thema in de Europese kunst.
Geen plaats in het gastenverblijf
Toen Maria hoogzwanger was, zag zij zich vanwege een volkstelling gedwongen om met haar man Jozef van Nazareth naar Bethlehem te trekken. In Bethlehem aangekomen bleek er geen plaats meer te zijn in de katalyma (Grieks voor ‘gastenverblijf’).
Kribbe
Het kindje Jezus wordt geboren, in doeken gewikkeld en neergelegd in een kribbe, een voederbak voor dieren (Luc. 1 en 2). Vanaf de geboorte worden Maria en Jozef tezamen met het kindje Jezus de Heilige Familie genoemd.
Herders en Wijzen
Herders in de omringende velden worden door engelen op de hoogte gebracht van de bijzondere geboorte en komen het kindje als eersten aanbidden (Lc. 2). Later volgen nog wijzen of magiërs uit het Oosten. Zij zien een heldere ster aan de hemel verschijnen, die ze associëren met ‘de Koning der Joden’. De wijzen volgen de ster, die uiteindelijk stil houdt boven de stal, de verblijfplaats van de Heilige Familie. Dan overhandigen de wijzen het kindje Jezus kostbare geschenken, en knielend brengen ze Hem hulde (Mt. 2).
Geboortedag van Jezus
De precieze geboortedag van Jezus is niet bekend. In het Westen is het feest van Kerstmis op 25 december geplaatst. Dat gebeurde met opzet, ter kerstening van het heidense feest van de winterzonnewende.
Winterzonnewende
Het licht van de zon was en is in veel natuurgodsdiensten de bron van het leven. De winterzonnewende op de Romeinen kalender vond plaats op 25 december. Dat is het moment dat de zon weer in kracht toeneemt: in de natuurgodsdiensten reden om het Nieuwe Leven te vieren. De winterzonnewende heette in het Romeinse Rijk de dies natalis solis invincti: ‘geboortedag van de onoverwinnelijke zon’. De dag stond in het Romeinse Rijk in het teken van Mithras, een zonnegod die volgens de Perzische mythologie uit een maagd geboren was.
Mithras-feest wordt Jezus-feest
Het was de vroege katholieke Kerk een doorn in het oog dat de Mithras-cultus bleef bestaan. Om de zonnedienst eens en voor altijd te beëindigen besloot paus Julius I (337-352) rond het jaar 340 dat de christenen voortaan op de dies natalis solis invincti het geboortefeest van Jezus Christus moesten vieren. Christenen, zo meende Julius, behoren Hém te aanbidden als het Licht dat de duisternis voorgoed verjaagt en eeuwig leven schenkt.
Hardnekkige cultus
De zonnecultus zat diep bij het Romeinse volk. Vandaar dat kerkvader Augustinus (354-430) zich genoodzaakt zag om in een preek nogmaals te benadrukken: ‘We vieren met Kerstmis niet de geboorte van de nieuw geboren zon, maar van Hem, die de zon geschapen heeft’. Nog weer iets later beklaagde paus Leo de Grote (440-461) zich er over, dat sommige christenen bij het betreden van de basiliek in de voorhof nog altijd plechtig de zon begroetten.
Oosterse Kerk