In een ongebruikelijke en geopolitiek beladen uitwisselingsactie zijn vrijdag 252 Venezolanen teruggekeerd naar hun thuisland, nadat ze eerder dit jaar door de Verenigde Staten waren gedeporteerd op verdenking van betrokkenheid bij de criminele bende Tren de Aragua. Tegelijkertijd zijn tien Amerikaanse staatsburgers, die vastzaten in Venezuela, vrijgelaten en teruggevlogen naar de VS.
Deportatie zonder proces
De teruggekeerde Venezolanen werden in maart via El Salvador gedeporteerd, nadat voormalig president Donald Trump zich beriep op de Alien Enemies Act uit 1798. Deze zelden gebruikte wet, bedoeld voor vijandige buitenlanders in oorlogstijd, werd ingezet om vermeende bendeleden versneld het land uit te zetten, zonder reguliere immigratieprocedures of toegang tot gerechtelijke toetsing. De groep werd tijdelijk vastgehouden in de beruchte zwaarbeveiligde gevangenis CECOT in El Salvador.
Mensenrechtenorganisaties hebben scherpe kritiek geuit op de werkwijze, die zij bestempelen als een schending van fundamentele rechtsbeginselen. Familieleden van de gedeporteerden ontkennen betrokkenheid bij bendes. “Ik krijg kippenvel over mijn hele lichaam,” schreef Angie Rios, echtgenote van een van de vrijgelaten mannen, op sociale media.
Maduro verwelkomt terugkeerders
Bij aankomst op de luchthaven nabij Caracas werden de mannen persoonlijk ontvangen door de Venezolaanse president Nicolás Maduro. Volgens officiële verklaringen hebben slechts zeven van de 252 mannen een zwaar strafblad. Alle terugkeerders zullen medische controles ondergaan voordat ze worden vrijgelaten naar hun respectieve regio’s.
De Venezolaanse regering stelt dat de detentie van haar burgers in het buitenland in strijd is met internationaal recht. Tegelijkertijd blijven mensenrechtenorganisaties wijzen op het dubbele moraal van het regime, dat zelf ook talloze politieke gevangenen vasthoudt.
Ruildeal en diplomatieke bemiddeling
De uitwisseling maakt deel uit van een bredere overeenkomst tussen Venezuela, de Verenigde Staten en El Salvador. In ruil voor de deportatie van de Venezolanen liet Venezuela tien Amerikanen vrij die daar vastzaten op verdenking van spionage of andere vermeende misdrijven. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio bedankte de Salvadoraanse president Nayib Bukele voor diens rol in de bemiddeling.
Op sociale media publiceerde de Amerikaanse ambassade in Caracas een foto van de vrijgelaten Amerikanen met vlaggen in de hand, geflankeerd door diplomaat John McNamara.
Politieke gevangenen en gescheiden kinderen
Als onderdeel van de deal heeft de Venezolaanse regering ook de vrijlating van tachtig binnenlandse politieke gevangenen toegezegd, onder wie voormalig oppositiepoliticus Williams Dávila. NGO’s bevestigen de vrijlating van minstens veertien anderen. De overheid spreekt van “alternatieve detentiemaatregelen”, een eufemisme dat vaak verwijst naar huisarrest of verplichte meldplicht.
Verder keerden ook zeven Venezolaanse kinderen terug die tijdens Amerikaanse immigratieprocedures van hun ouders waren gescheiden. Zij maakten deel uit van een reguliere deportatievlucht, los van de ruilovereenkomst.
Juridische nasleep
Het controversiële gebruik van de Alien Enemies Act leidde tot juridische procedures in de VS. In mei 2025 oordeelde het Amerikaanse Hooggerechtshof dat zelfs onder deze wet betrokkenen recht hebben op informatie, verweer en toegang tot de rechter via een zogeheten habeas corpus-procedure. Het vonnis zette vraagtekens bij de brede bevoegdheden van de uitvoerende macht op het gebied van immigratie en nationale veiligheid.